Дорогие друзья!
Как вы знаете, мы обращались к кандидатам в президенты с письмом по поводу проблемы Техута. Пока откликнулись только Вазген Манукян и Артур Багдасарян.
31-го января, в четверг, в 5:00 вечера Вазген Манукян приглашает нас на встречу в гостиницу "Ани", зал "Двин".
Учитывая, что ранее мы представляли и эколого-градостроительные и другие аналогичные проблемы, г-н Манукян прeдлагает более широкий контекст дискуссии
Просим распространить по экологическим сетям.
An increase in birth defects in the northern Armenian town of Alaverdi has prompted a debate about the operations of one of the town’s largest employers, the Armenian Copper Program.
Located about 170 kilometers north of Yerevan inside a steep mountain gorge, Alaverdi, with a population of about 22,000 people, could pass as a poster town for post-Soviet industrial decline.
Emissions from a 100-meter-tall smokestack connected to the town’s copper-smelting plant often shrouds the town’s rusting and ruined buildings, creating a ghostly effect. Established more than 200 years ago, the Alaverdi plant was once one of the largest copper production facilities in the former Soviet Union, with an annual output of 55,000 tons of copper.
That situation changed in 1988-1989, when the disintegration of the Soviet Union and a growing Armenian environmental activism campaign prompted the plant’s closure. The Alaverdi plant was totally plundered and expensive filters that synthesized emissions were sold on the cheap.
The town was left "an environmental disaster area," in the words of Larisa Paremuzian, who served as Alaverdi’s mayor from 1989 to 1991.In 1996, the plant finally reopened, under the management of the Armenian Copper Program, a company whose majority shareholder is the Lichtenstein-registered Valex F.M. Establishment Company.
But it operated without filters and emissions of hazardous materials began to soar. At the time of Alaverdi’s closure, its emissions of sulfuric anhydride -- a hazardous compound formed when sulfur-containing copper concentrate is put into production -- exceeded allowed norms by 7.2 times.
By comparison, during the first ten months of 2007 and in 2006, the plant released into the atmosphere 20 times more sulfuric anhydride than is permitted under state regulations, according to data compiled by the Ministry of Environmental Protection. In 2006, the government states, the plant also released into the atmosphere 12 tons of arsenic, nearly 105 tons of dust, 41 tons of zinc, and nearly 3 tons of lead, and 3 tons of copper, among other hazardous elements.
t is a track record that raises official eyebrows, but has not yet prompted a crackdown. "We have all the reasons for stopping the plant’s operations," Marzpet Kamalian, deputy head of the Environment Ministry’s State Inspections Department, told EurasiaNet. "However, authorities do not let us do that, as there is a state policy that the economy should develop. We could either shut down the plant’s operations, or allow the emissions to happen, and we chose the second option."Meanwhile, the Ministry of Health and local hospitals state that the Alaverdi area is experiencing an alarming frequency of birth defects in newborns.
In 1992, when Alaverdi was not operating, the town did not record any case of "natural birth deviations, development defects, deformations and chromosomal disorders." By 2004, four years after resumption of copper smelting, the incident rate had increased to 107, from 28 in 2001. Health ministry officials say that they are still completing the statistics for more recent years. Doctors at the maternity hospital in Alaverdi say that they have dealt with anencephalia -- "a missing brain" -- many times in the last decade. Hydrocephalia (an excessive amount of water in the brain), spinal hernias, two-headed fetuses and other defects have also occurred, said maternity hospital director Amalia Azatian. Such defects can be caused by genetics, as well as hazardous pollutants, noted Azatian, who declined to draw conclusions from the cases.
Respiratory problems -- often associated with high concentrations of sulfur -- have become more frequent, too, more than doubling in recent years. In 2005, the health ministry recorded 121 cases of respiratory diseases among Alaverdi adults; by 2007, that number had reached 295. Environmental activists are up in arms over Alaverdi, but say that their hands are tied. Union of Greens Chairman Hakob Sanasarian calls the town "a gas chamber."
"It is already about 10 years that the plant has operated without filters and the emitted poisons immediately affect humans," Sanasarian said. "It looks like a conspiracy against man and nature by the government and the plant."Armenian Copper Program company director Gagik Arzumanian, however, categorically rejects that view. "We are always looking for and trying to conduct research to find a rational option [to continue operations and to minimize the environmental impact], "Arzumanian said during an October 2007 interview with EurasiaNet.
In the late 1990s, when Alaverdi resumed operations, "our production volumes were not so large as to enable us to install filters," he added. Filter costs -- broadly estimated in the millions of dollars -- are still exorbitant given Alaverdi’s output, he claimed. As of 2007, the plant’s annual copper production stood at 7,000-8,000 tons, according to company figures -- a sliver of its Soviet-era output. Government officials do not blame the Alaverdi plant for the birth defect rate, but stress the need for "extensive" investigation into the causes. For now, though, the Health Ministry does not have the "large funding" required for such research, according to Mother and Child Department Head Karine Saribekian.
One toxicologist, however, maintains that there is a direct link between the Alaverdi emissions and recorded birth defects. Emil Babaian is head of the industrial toxicology lab at the General Hygiene and Occupational Diseases Scientific Research Institute in Yerevan and has conducted studies in Alaverdi and other "problematic" Armenian industrial towns. Annual studies conducted by the institute put Alaverdi kindergartners’ cognitive development at "7 to 10 points behind the norm," Babaian said. "And the emitted poisonous elements are greatly at fault for all this."
Armenian Copper Program Director Arzumanian states that he recognizes the extent of the problem. "I agree that the situation in Alaverdi is not auspicious for health. However, I cannot say that the problems exist only because of the plant’s emissions. An increase in diseases can be registered in all areas [of Armenia]," he said.
By 2009, Arzumanian said, the plant will try to find a solution that will strive to meet both environmental and economic concerns. A government-ordered 10-percent reduction in emissions by January 2008 has not yet taken place, he conceded. An additional 80 percent reduction is slotted for 2009. Environmental activist Paremuzian says it is unlikely the plant will meet that target.
"The situation goes from bad to worse from year to year," she said in an October 2007 interview. "According to previous promises, the filters should have already been installed. However, nothing has been done so far."State Environmental Inspections Department Deputy Head Marzpet Kamalian stresses that Alaverdi still has until 2009 to bring its operations into compliance with emission regulations.
Despite the current emphasis on economic development,
"[i]f it fails to meet the requirements within the period, we will impose strict sanctions on it, such as big fines and even going so far as shutting down the plant," Kamalian said.
Arzumanian states that if hefty fines are imposed and filters cannot be purchased, the Alaverdi plant may "temporarily suspend" its work. "Our activities will not be financially justified," he said.
Instead, he said, the company would concentrate on operations at Teghut, thousands of hectares of woodland in the northern Lori region that the Armenian Copper Program intends to clear for mining of large copper reserves.
That threat resonates with Alaverdi residents. The plant employs some 700 people, and is one of the town’s largest sources for jobs. "If the plant is closed, Alaverdi will be turned into a large village," predicted Alaverdi Mayor Artur Nalbandian, adding that consideration is also given to the environmental issues.
"[W]e would have to choose the old option [having a job despite environmental pollution] again."
For now, Alaverdi residents say that they are still waiting for a sign of any other option.
Editor’s Note: Marianna Grigoryan is a reporter for the Armenianow.com weekly in Yerevan. Karen Minasyan is a photographer based also in Yerevan. http://eurasianet.org/departments/insight/articles/eav012308.shtml
Russian Version http://www.eurasianet.org/russian/departments/insight/articles/eav012308ru.shtml
ՀՀ կառավարության 2007թ. Նոյեմբերի 1-ի որոշմամբ շահագործման հանձնվեց Լոռվա մարզի Թեղուտի պղնձամոլիբդենային հանքավայրը:
Թեղուտի նախագծի իրականացումը հակասում է մեր ազգի ու պետականության շահերին:
Հանքավայրի շահագործմամբ.
. կոչնչանա մեր երկրի շուրջ 1000 հա հարուստ բնաշխարհ
. աղտոտվածության հետևանքով կենդաբանորեն կմահանա չորս գետ
. առաջանալիք թափոնների, այդ թվում` ծանր մետաղների կուտակումը զգալիորեն կավելացնի մի շարք հիվանդությունների աճը`քաղցկեղ, չբերություն, ամլություն, մարմնական և մտավոր թերզարգածությամբ երեխաների ծնունդներ և այլն:
Եվ այդ ամենը` ԻՐԱԿԱՆ է ՈՒ ԱՆԽՈՒՍԱՓԵԼԻ, եթե դու` ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՔԱՂԱՔԱՑԻ, քո անհամաձայնության վճռորոշ ձայնը չբարձրացնես այս հանցավոր գործարքի դեմ:
Հանցագործությունները տեղի են ունենում մեր լուռ իմացությամբ.լռությունը համաձայնություն է:
ՀԱՅՐԵՆԱԿԻՑ, պահանջի'ր Թեղուտի հանքավայրի շահագործման դադարեցումը:
Թեղուտի պաշտպանության նախաձեռնող խումբ. հեռ.-091 40 39 00, Éհասցե- LFHR@web.am, Web կայք http://savetexut.googlepages.com,
АрмИнфо. Группа защитников Техутского леса в Лорийской области Армении направила очередное письмо всем 9 кандидатам в президенты РА, в котором призывает их в своих предвыборных программах прекратить освоение Техутского медномолибденового месторождения.Ранее аналогичное письмо направили 40 общественных организаций с призывом пересмотреть интенсивное освоение природных ресурсов страны, а также внести в свои предвыборные программы положения об их рациональном использовании. В письме подчеркивается значение решения экологических проблем, которые напрямую касаются здоровья граждан страны. В частности, авторы послания со ссылкой на данные Всемирной организации здравоохранения отмечают, что Армения занимает второе место после Киргизии по количеству детей, рожденных с патологическими аномалиями. За последние 15 лет в результате массовых вырубок леса в Армении сохранились лишь 6% лесных массивов. Наличие 15 хвостохранилищ продолжает угрожать окружающей среде. Авторы обращения подчеркивают, что при освоении Техутского месторождения будет уничтожено 600 га уникального девственного леса, что, в свою очередь, отрицательно скажется на флоре и фауне региона. Группа защитников Техута заявила также, что договор, подписанный правительством Армении с компанией ‘Армянский проект меди’ (ACP), которой передано право на эксплуатацию месторождения, не является актуальным.Напомним, что разработка Техутского медно-молибденового месторождения в Лорийской области Армении была начата без заключения ЗАО ‘Армлес’ о возможном ущербе Лалварскому лесному хозяйству, в ведении которого находится Техутский лес. Между тем, по оценке специалистов ЗАО ‘Армлес’, для разработки месторождения на 357 га участка Техута будет вырублено 50 тыс кубометров леса. Между тем, экологи утверждают, что в случае разработки Техутского медно-молибденового месторождения все прилегающие к нему земли превратятся в ‘мертвую зону’. Более того, компания ‘Проект армянской меди’ не обладает экологическим заключением с предложениями всех заинтересованных ведомств. Проект до сих пор не содержит заключения по возможному ущербу археологическим памятникам, датируемым античной эпохой. Между тем, в правительстве говорят только об экономических выгодах проекта, а директор ACP Гагик Арзуманян в беседе с журналистами заявил, что рудный концентрат с Техута не будет поставляться на Алавердский медеплавильный комбинат, как это планировалось, а будет исключительно экспортироваться. Данное решение принято компанией с учетом возможного закрытия Алавердского медеплавильного комбината в связи с истечением в 2009 году срока выполнения природоохранных обязательств компании ACP. Как известно, эти обязательства не продлены парламентом Армении.
It was a very cold day and all the ground was icy and snowy. But nothing could change their mind to make their bike tour. It was a cry for other people to hear them, for other people to think a little bit about how they live and what is going life to be alike after near future. Everyone was full of strength to help nature; everyone was full of belief in better life. The life is not the same for them; they care about the voiceless who cannot stay for itself, who seems to be weaker and smaller, who has the same right to live like people do, but nobody ever think about their rights.
Trees, animals are kinder, wiser and can feel much more than we do.
Other people in streets were looking and were surprised, because driving bike in such a cold winter day was a real heroes’ action. Bikers weren’t cold, they had an idea, they had an ideal of kinder, happier life and that was warmer of the warmest…
There were artists, musicians, professional bikers, filmmaker, photographers, lower, actor and other people. I am very proud to be one of them, to think like they do and to feel like they do. I am happy to have them next to me in such a country, where nature is the last thing of all
Արամ Մաթևոսյան (2008-01-15 11:52)
Մարդկանց մոլորակը<Հետքի> էջերում բավականին ակտիվ հանդես է գալիս իր հողակտորի մասին ցավող ու հոգ տանող այս լրագրողուհին: Եվ որքան մեծ է նրա քաղաքացիական պարտքի զգացումը, դրան էլ հավասարազոր դիամետրալ անտարբեր է ընթերցողը:
Քաղաքական գործիչը, գիտնականը, իշխանավորն ու հարուստը զբաղված են լուրջ ազգային գործերով: Նրանց չի հետաքրքրում ալավերդցու հոգսը: Նրանց գործը կոնկրետ մեկի հոգսը չի: Նրանց գործը ընդհանրապես մարդն է, ոչ թե կոնկրետ սա կամ նա, այլ ընդհանարապես` իրականությունից, Հայաստանից, այս մոլորակից դուրս մարդը: Վերոհիշյալ պատասխանատուների ազգային հոգսը սկսել են կիսել հիմա էլ լայն զանգվածները: Մասսաներն այսօր նորից մտնում են պետական կառավարման բարդ խնդրի տակ:
Նրանք ժամանակ չունեն անտառահատման ու բնության մասին հոգ տանելու: Ժողովուրդը անտառի մասին կմտածի հետո. նա անտառներ կտնկի այնպես, ինչպես ժամանակին< բանվորի տղայից պրոֆեսորներ էր ձուլում>:
Այս ֆորումի մասնակիցներից ոմանք` ամենահամառները կբացեն այս էջը երևի թե, և եթե կարդան ուշադիր , ապա կտեսնեն, որ Ալավերդին դա մեր հասարակության մանրակերտն է` իր օլիգարխով, իր կառավարչով ու ընդվզող անհատով: Այս մատչելի օրինակի վրա մի գուցե մենք կարողանանք հասկանալ ու գնահատել իրավիճակը:
Եվ մի գուցե կարողանանք ազատագրվել մեր մեջ ամուր նստած ամենագետ մայրաքաղաքցու ու հեղափոխական պճնամոլի բարդույթից` ինչը կօգնի միայնակ մտածողին զգալ իրեն մարդկանց մոլորակում:
http://hetq.am/arm/society/7463/
......Նոր տարվա նախօրեին եթերում Թեղուտի հանքավայրի շահագործման ապագայի վերաբերյալ Վալերի Մեջլումյանի նախկին ոգեւորությունը տեղի էր տվել մտահոգության. «Շատ դժվար է ասել` ինչ է մեզ սպասում 3-4-5 տարուց հետո: Վստահ գնահատականներ չտանք: Եվ այդ տեսակետից ես ուզում եմ շեշտել, որ պետք է հասկանանք, որ Թեղուտի ծրագիրը շատ դժվար ծրագիր է, այն տեսակետից, որ հանքաքարում պղնձի եւ մոլիբդենի պարունակությունն այնքան էլ բարձր չէ նոր բացվող հանքի համար: Կարող եմ համեմատաբար օրինակ բերել, որ, ասենք, Հարավային ԱՄՆ- ում կամ մի շարք ուրիշ աշխարհներում նոր բացվող նույն ձեւի հանքերում պղնձի եւ մոլիբդենի պարունակությունը 1,5 անգամ ավելի բարձր է, քան մեր Թեղուտում բացվող հանքավայրում: Դա նշանակում է, որ մենք պետք է հասկանանք, որ կան լուրջ վտանգներ, որ, եթե Աստված չտա, որ պղնձի գները 4-5 տարուց հետո, մի 5 տարվա կտրվածքով չլինեն բարձր, ապա մենք չունենք որեւէ երաշխիք , թե կունենանք արդյունավետ ու շահութաբեր մի ծրագիր»:
Կասկածի նման առկայության դեպքում ինչու՞ է ընկերությունը Թեղուտի հսկայածավալ անտառների հատման ռիսկին դիմում:
«Վալլեքս գրուպ»-ի տնօրեն Գագիկ Արզումանյանն ասում է. «Գիտե՞ք ինչքան, 500 անգամ ավելի անտառներ են հատվում, ինչու՞ այդ մասին չեք խոսում»: Պարզվում է, ըստ պրն Արզումանյանի դատողության, մեր երկրում իրականացված լայնածավալ ապօրինի անտառահատումները, որոնց բազմաթիվ անգամներ անդրադարձել ենք նաեւ մենք, իրավունք են տալիս իր ղեկավարած ընկերությանը գնալ անտառների նոր, չհիմնավորված զանգվածային ոչնչացման: 2008-ին Վալերի Մեջլումյանն իր ծննդավայր Ալավերդի քաղաքի արտաքին տեսքում փոփոխություն մտցնելու, ալավերդցիների նորմալ կյանքի համար առաջարկում էր «ունենալ ավելացված արժեք ստեղծելու աղբյուրներ»: Ենթադրում ենք, որ նա նկատի ուներ շահութաբեր արտադրությունը: Այս առիթով անդրադառնալով Ալավերդիում պղնձաձուլական բիզնեսի զարգացմանը` նա ասաց. «Մոտ մի 10 անգամ ավելի մեծ գործ պետք է ունենանք պղնձաձուլական ասպարեզում, որպեսզի ունենանք շահութաբեր ձուլական բիզնես, դա այն հարցն է, որ կարող է վերականգնվի մի 5-6 տարուց հետո, երբ որ Թեղուտի կոմբինատը աշխատի ծրագրային բոլոր չափանիշներով, եւ ընդհանրապես Հայաստանն ունենա խտանյութի մեջ պղնձի զուտ կտրվածքով տարեկան 80-100 հազար տոննա արտադրանք»: Իսկ ըստ պրն Մեջլումյանի` այսօր դա դեռ անհնարին է, որովհետեւ բացի զուտ պղնձի քանակից, պետք է լուծվեն էկոլոգիական հարցերը, որոնք պահանջում են անպայման ունենալ ծծմբաթթվի արտադրություն, որի շուկան ընկերությունը դեռ չունի: Ալավերդու բնապահպանական հիմնախնդիրների սրման դեպքում «Վալլեքս գրուպ»-ի տնօրինությունը շահարկում է «Էյ- Սի- Փի» ընկերության շուրջ 600 աշխատողների` աշխատանք կորցնելու հանգամանքը: Եթերում իրեն ուղղված հարցին Մեջլումյանը պատասխանեց. «Մենք անելու ենք ամեն ինչ, որ պղնձաձուլարանի ժամանակավոր ընդհատվելը չհասցվի մեծ գլխացավանքների մեր աշխատողների համար, պետք է անենք ամեն ինչ, որպեսզի հիմա ունենանք պողպատյա ձուլարան, որը մեզ թույլ կտա արտադրել գնդեր եւ այլ սարքավորումներ լեռնահանքային ասպարեզում օգտագործելու համար»: Ե՞րբ է կատարվելու պողպատաձուլական վառարանի ստեղծումը: Վ. Մեջլումյանն ինքն իրեն տված այս հարցին պատասխանեց. «Դրա հնարավորությունները ներկայումս գտնվում են զրոյի վրա, ես չեմ կարող պատասխանել»: Ի՞նչ խաղ են խաղում Վալերի Մեջլումյանը եւ «Վալլեքս գրուպ»-ն ալավերդցիների ու բնապահպանների հետ, դժվար չէ կանխատեսել: Հիշեցնենք, որ վերագործարկումից ի վեր արդեն տասը տարի Վ. Մեջլումյանը խոստանում է բնապահպանական ծրագրեր իրականացնել Ալավերդու պղնձաձուլական գործարանում:
Սրանք ակցիաներ չեն, այլ` մեր ապրելակերպը»,- ասում է բնապահպանական շարժման անդամ Մարիամ Սուխուդյանը, ով 2006-ից իր ընկերների հետ տարբեր միջոցառումներ է կազմակերպում` նվիրված բնության պահպանությանը:
Երկու տարի առաջ Մարիամը եւս վեց հայ երիտասարդների հետ մասնակցել է Լեհաստանում կազմակերպված հեծանվային շարժմանը, որպիսիք այժմ նրանք կազմակերպում են Հայաստանում: «Լեհաստանից հեծանվորդների մեծ խմբով արշավի գնացինք Սլովակիա: Այնուհետեւ մասնակցեցինք այլընտրանքային էներգիայի, մաքուր միջավայրի, բնապահպանության տարբեր թեմաներով միջոցառումների եւ ցանկացանք դրանք տեղափոխել մեզ մոտ»,- պատմում է Մարիամը::
Նրա ասելով` այսպիսի հեծանվային ակցիաները, որոնք Եվրոպայում կոչվում են «կրիտիկական մասսա», արտասահանում մեծ տարածում ունեն: «Հունգարիայի մայրաքաղաք Բուդապեշտում ամեն ամսվա վերջին ուրբաթ օրը հեծանիվներով 3000 հոգի դուրս է գալիս փողոց` ի պաշտպանություն մաքուր միջավայրի: Մարդիկ աշխատանքի են գնում, երեխաներին դպրոց են տանում հեծանիվներով, այնինչ մեզ մոտ դա ամոթ է համարվում,- ասում է Մարիամը եւ հավելում,- մենք դեռ աշխատանք ունենք անելու
Օրինակ` եթե հեծանվային շարժումն ակտիվանա, մեծանա, հեծանվորդները կարող են իրենց իրավունքները հաստատել, այլապես հիմա փողոցում հեծանվորդին պարզապես ասում են` «մի կողմ քաշվիր»: Բայց եթե մարդն ընտրել է էկոլոգիապես մաքուր ապրելակերպը, դիմացինը պետք է հարգի նրան եւ նրա իրավունքները»:
Մարիամն իր ընկերների հետ տարվա տարբեր ամիսների հեծանիվներով արշավներ է կազմակերպում Հայաստանի տարբեր վայրերում: Մասնավորապես այդպիսի արշավով նրանք մասնակցել են Գառնու «Քարե սիմֆոնիայի» ոչնչացման դեմ շարժմանը: Տարվա տարբեր ամիսների ակտիվիստները ոտքով եւ հեծանիվով կտրում-անցնում են 30-40 կմ, հաճախակի լինում են Խոսրովի անտառում, որտեղ հավաքվում են երկհարկանի քարանձավներում` խարույկի շուրջ, կենացներ ասում, առավոտյան էլ լողանում սառը ջրերում: Այդպես են նրանք նշում նաեւ Նոր տարին:
«Մեր այս ապրելակերպն արդեն վերածվել է շարժման: Պետք է մարդկանց իրազեկել այս ամենի մասին: Բնության աղտոտման, անտառների ոչնչացման դեմ բողոքելու հետ մեկտեղ պետք է փորձել մի բան փոխել: Չպետք է սպասել, թե ինչ-որ մեկը կգա եւ ամեն ինչ կփոխի դեպի լավը: Մենք ինքներս պետք է անենք դա»,- ասում է Մարիամը: Հիմա շարժման ակտիվ անդամների թիվը մոտ 50 է, բայց կան նաեւ համախոհներ, կազմակերպվող միջոցառումներին մասնակցող քաղաքացիներ: «Մեր հիմնական զանգվածը երիտասարդներն են, բայց կան նաեւ մեծեր, 40-50 տարեկան, տարբեր մասնագիտության տեր մարդիկ»,- նշում է Մարիամը:
Հունվարի 13-ին Մատենադարանի դիմացից մեկ տասնյակից ավելի երիտասարդներ դուրս եկան հեծանվային ավանդական արշավի, որի երթուղին անցնում էր Երեւանի կենտրոնական փողոցներով ու ավարտվում մեկնարկի կետում: Ակցիայի նպատակը կրկին մաքուր միջավայրի պահպանության գործին մարդկանց ներգրավելն էր: Ակտիվիստները շուտով պատրաստվում են բնապահպանական ցուցահանդես անցկացնել: «Այդպիսի ցուցահանդեսների մենք նախկինում մասնակցել ենք, բայց այս անգամ միջազգային մասշտաբի մի առանձին ցուցահանդես պետք է կազմակերպենք մեզ մոտ` Հայաստանում:
"Բնությունը Մենք ենք,
"Ո'չ ԻՆՔՆԱՈՉՆՉԱՑՄԱՆ ԳՆՈՎ ԶԱՐԳԱՑՄԱՆԸ"
"Միշտ Դեպի Լույս" ~
Diteq!!
Dzmerayin Hetsanvarshav
Nvirvats Bnahushardzanneri Pahmahmane~
Mardu ev Bnutyan Vaxemi Kapi Hastatmane~
Bardzradzaynenq Mer Iravunqnere
Aroxch Kyanqi~
The bicycle tour will start on Sunday, January 13th, from Matenadaran, at 1:00. The participants will be distributed environmental posters and also they are welcome to bring color flyers with them to stick on the bikes or elsewhere:
The group will start from Matenadaran and will ride through Yerevan 's center.
Enthusiastic environmental activists trying to mobilize young people and population and focus mass attention on different environmental issues such as air pollution (start using bicycles even in wintertime is innovative for Armenia). The activists have made attempts and supported also the coalition to stop the mining in Teghut.
IMPORTANT: The safety of riders is NOT guaranteed, because the streets are icy, so it’s a challenge for everyone. Though, the young activists expect to raise public interest and attract media to cover the event. (I am helping with some PR and try to reach media, though the demo is scheduled on Sunday and I have little hope to gain good coverage....so if anyone can help with this, we would really appreciate it!)
PLEASE, don't be late, we need your help to voice reasonable concerns and make people THINK about the environment and FIND WAYS of protecting it. Environment is COMMON for all of us.
Мне приходит на ум этот известный афоризм Людовика, когда я пытаюсь понять, почему наше правительство с таким воодушевлением относится к открытию Техутского горнообогатительного комбината.
О проблеме Техута говорится довольно часто. Именно поэтому мне бы хотелось коротко представить основную проблему и дать собственную интерпретацию.
Согласно патенту, выданному Министерством Охраны природы РА, ЗАО “Армения Капр Программ” было уполномочено дополнительно исследовать и в случае целесообразности эксплуатировать медно-молибденовый рудник Техута, находящийся в районе Туманяна в Лорийской области. А в прошлом году договор с указанной компанией был заключен. Что это было за исследование, на основании которого было разрешено это сделать?
Основная компания “Армения Капр Программ” создала в 2005 г. и сдала на экспертизу Министерству Охраны природы РА “Оценку воздействия Техутского горнообогатительного комбината на окружающую среду”, а в 2006 – “Рабочий проект”.
Указанная “Оценка” является достаточно объемным (152 стр.) документом, приняв который за основание, Министерство Охраны природы РА дало положительный ответ. Однако даже “невооруженным” глазом в документе видны грубые упущения и ошибки.
Несмотря на то, что в тексте “оценки” говорится, что в процессе эксплуатации рудника в первую очередь будет вырублено около 127000 деревьев (см. стр. 140 и 129), однако из расчетных таблиц, приведенных в том же документе, становится ясно, что будет вырублено около 171000 деревьев, т.е. на 44000 больше, чем указано в текстовой части документа. Компания, указывая на 44000 деревьев меньше, приводит тот же объем древесного материала, что и в случае 127000 деревьев составляло 60400 кубометров. Приведенные здесь же, в тексте, данные не соответствуют таблицам. Вместо указанных в тексте 60400 кубометров суммарный расчет таблиц выдает 60859 кубометров, т.е. на 459 больше, чем в тексте.
Еще один ужасающий пример. Несмотря на то, что в той же “оценке” грушевое дерево считается редкостным деревом, ущерб от вырубки 23 грушевых деревьев диаметром пня в 36 см (20 кубометров древесины) оценивается в 23 000 драмов (Таблица 8.4.4., стр. 41). Т.е., по расчету каждого дерева - 1000 драмов, а один кубометр грушевой древесины – 1150 драмов. Для сравнения отметим, что рыночная цена одного кубометра дров составляет около 20000 драмов. Как видим, древесина, полученная в результате рубки редкостных, представляющих большую ценность деревьев, оценена несравненно ниже, чем простая древесина.
В обсуждаемом документе говорится, что на эксплуатируемой территории из редкостных деревьев наличествуют и орешина – 403, груша – 1070, яблоня – 53333 деревьев, из ценных деревьев – дуб – 9872, бук – 24382, липа – 1622, клен – 2756, сосна – 6500 деревьев, однако министр Охраны природы РА другого мнения: “По словам министра Охраны природы РА Вардана Айвазяна, если он не ошибается, в Техутском лесу нет деревьев, записанных в Красной книге, нет орешин, а ценных деревьев мало”. (Айоц ашхар, 22.11.2005 г.)
Создается впечатление, что министр вырубку 55 тысяч редкостных и 45 тысяч ценных видов деревьев не считает особой потерей. Министерство Охраны природы вместо того, чтобы лично провести экспертизу, довольствуется поверхностным ознакомлением с указанным документом и дает положительный ответ.
Откладывая в сторону закононарушения, фальсификации и другие серьезные недостатки, наличествующие в представленном компанией проекте, считаем необходимым отметить, что главным виновником этой проблемы являются особо уполномоченные государственные структуры в соответствующих сферах РА.
Помимо растительного мира, ощутимый удар наносится и животному миру (что, кстати, компания не скрывает). В том же документе указано: “В ходе последних исследований была обнаружена популяция малоазиатского тритона (Triturus vittatus), который является единственным в республике и занесен в Красную книгу Армении. 2 из 10 видов поползней, замеченных на исследуемой территории, - Testudo graeca и Elaphe hohenackeri, занесены в Красную книгу Армении. В результате дальнейших исследований этот список пополнился, и количество видов птиц, встречающихся на исследуемой территории, достигло 86. Из них 7 занесены в Красную книгу Армении, а 14 планируется занести в следующем издании” (стр. 59-63).
Из указанных 55 млекопитающих ушастый еж (Erinaceus auritus), широкоухий складчатогуб (Tadarida terniotis), русый заяц (Lepus europeus), кавказская выдра (Lutra lutra meridionalis), серый медведь (Ursus arctos), лесная кошка (Felis silvestris caucasica), переднеазиатский леопард (Panthera pardus tullianus), рысь (Felis lynx) занесены в Красную книгу Армении (в РА обнаружено 84 вида млекопитающих),
Здоровье людей также под угрозой: не секрет, что тяжелые металлы обладают разрушительным воздействием на организм, начиная с воздействия мутагена и тератогена и заканчивая воздействием на центральную нервную систему, систему кровообращения. А это воздействие никто не может отрицать, в зависимости от распространения с помощью ветра (расположение хвостохранилища в высоком поясе способствует этому) либо с помощью пищевой цепочки. Опасное воздействие выбрасываемых газов тоже доказано. А о том, как в Армении осуществляется защита этих выбросов, можно предположить на наглядном примере Алаверди.
В конце концов необходимо учитывать, что на нашей Земле рудники цветных металлов, к сожалению, в основном находятся на лесистых территориях, в то время как леса выступают лесами особого назначения, а там вырубки строжайше запрещены. Необходимо осознавать, что эксплуатацией рудника Техут будет заложена основа беспрецедентному процессу, который приведет к истреблению и полнейшему исчезновению лесов Республики Армения.
Правда, отдельные участки лесов Армении понесли потери в результате добычи руды, однако по сей день, будь то времена царизма или советской власти, не было еще случая, чтобы под добычу руды была отдана природная лесистая территория.
Если процесс не будет прекращен, то скорей всего в ближайшие годы Республика Армения с малочисленными лесами станет безлесной, пустынной страной.
Давайте спросим у самих себя: на самом ли деле власти идут на все эти жертвы ради создания рабочих мест (согласно программе, в первые 7 лет предполагается создание около 1100 рабочих мест)? Необходимо отметить, что даже в этом случае программа предусматривает такое ненасытное исчерпание недр, что спустя годы население Техута не сможет заниматься не только добычей руды, но и сельским хозяйством, животноводство станет невозможным. Построение хвостохранилищ, эррозия почвы, загрязнение водной системы (Река Шнох со своими притоками) приводит к непозволительному разрушению человеком природы, всего – ради сиюминутного дохода. Что мы скажем своим детям, если они зададут нам один вопрос: а где вы были, когда нежную природу, воспетую Туманяном, уничтожали?
В регионе путь альтернативного развития мог бы стать развитием туризма. Таких поистине густолиственных гор в Армении практически нет. Почему же взамен этого не поспособствовать развитию дорог, подразделений в регионе? Сложно однозначно настаивать, но созревает мнение, что все это - одна программа, в которой Армения рассматривается в качестве рудника для великих держав.
Неужели мы должны быть проданы столь дешево?
Особую благодарность выражаю председателю Союза зеленых Армении Акопу Санасаряну за предоставленные материалы.Спасибо другу unidiana за перевод.
Հրե կենացներ
Կյանքը հրաշալի է այնտեղ, որտեղ կապ կա բնության հետ: Առանց այդ կապի հնարավոր չէ հասնել հոգեկան հանգստության ու երջանկության:
Մարդ-բնություն ներդաշնակությունն էր, որ մեզ մղեց դեպի հեռավոր սարերը, դեպի ազատ տարածություն, դեպի խոր անտառներն ու քարանձավները, որտեղ թագավորում են ժայռերի վեհությունը, անտառների խորհրդավոր լռությունն ու գետերի հավերժական հոսքը: Մեր արշավախումբը շարժվում էր առաջ, անտրտունջ հաղթահարելով ճանապարհի բոլոր դժվարությունները, ետևում թողնելով տոնականորեն զարդարված քաղաքը: Մենք կտրում-անցնում էինք գետերը, բարձրանում լեռներն ու իջնում ոլոր-մոլոր արահետներով, ընկղմվելով թավ անտառների մեջ: Ճանապարհի կեսից մութը վրա հասավ. մենք շարունակում էինք քայլել: Աստղալից երկինքն ու խշխշան գետը ուղեկցում էին մեզ դեպի բնության խորհրդավոր գաղտնարանները: Գիշերով հասանք քարանձավ. հոգնել էինք, բայց մեր աչքերում մի անբացատրելի կայծ կար: Եռանդով գործի անցանք` ջուր բերել, փայտ կտրել, հաց պատրաստել, խարույկ վառել: Ճաշն արդեն պատրաստ էր, բոլորս տեղավորվել էինք խարույկի շուրջը և նշում էինք մեր մուտքը քարանձավ: Կրակի բոցերը լուսավորում էին գիշերային քարանձավը, որը մի տեսակ նախնադարյան ոգով էր լցված: Իմ դիմաց մի մեծ խորան հիշեցնող քարանձավի մուտքն էր, որտեղից գիշերային լուսնով լուսավորված հրաշալի տեսարան էր բացվում: Մի պահ ինձ թվաց` կյանքը նոր է ծնունդ առել իմ երակներում:
Հեռու հեռու, բայց այնքան մոտ,
Թռիչք անսանձ և այնքան զուսպ,
Սեր արարող, սիրտ ջերմացնող,
Կյանք ապրվող, բայց այնքան նուրբ:
Արևի առաջին շողերը մեզ ողջունեցին իրենց պայծառությամբ, և մեր հրաշալի ու անակնկալներով լի օրը սկսված էր: Մենք գտնվում էինք Խոսրովի անտառի սրտում և լսվում էր այդ սրտի ամեն մի բաբախյունը: Ձմեռային անտառն իր տարերքի մեջ էր: Վեր խոյացած ժայռերն իրենց ձյունե գագաթներով կարծես քեզ իրենց գիրկն էին առել և ողջունում էին իրենց վսեմ հզորությամբ: Ժամանակը քարացել եր, լռել էին կրքերը:
Մեր շփումները, զրույցները, փոխօգնությունը մի անտեսանելի օղակ էին հյուսել, հարազատ էինք դարձել:
Հին տարին մոտենում էր իր ավարտին, պատրաստվում էինք դիմավորել Նոր տարին քարանձավում: Ճիշտ է Նոր տարի էր, բայց առանց ավանդական սեղանի և խմիչքների: Մոտենում էին վերջին րոպեները և մենք սկսել էինք երգել հին, հարազատ դարձած երգեր: Խարույկի շուրջ հավաքված, բոլորս հարմար տեղավորվել էինք և մեր անցած ամբողջ տարվա հիշողություններն էինք հանձնում կրակին: Նոր տարվա զանգերի հետ բարձրացրինք հրե շեջով լցված մեր բաժակները և մեկս մյուսին բարին մաղթելով, ջերմ զգացմունքներով կենաց զարկեցինք` ըմբոշխնելով բաժակների հրե ջերմությունը, մեր արիական նախնիների նմանությամբ:
գեղանկարիչ- լուսանկարիչ` Կարեն Ափոյան
Լուսանկարները կարող եք դիտել այստեղ:
http://bnamard.blogspot.com/2008/01/new-year-in-magic-cave.html
Լյուդովիկոսի հայտնի այս աֆորիզմն է գալիս մտքիս, երբ փորձում եմ հասկանալ, թե ինչու մեր կառավարությունը այսքան մեծ ոգևորությամբ է անդրադառնում Թեղուտի լեռնահարստացման կոմբինատի գործարկմանը:
Թեղուտի խնդրի մասին բավական հաճախ է խոսվում: Այդ իսկ պատճառով կուզենայի կարճ ներկայացնել հիմնական խնդիրը և տալ մեր մեկնաբանությունը:
ՀՀ բնապահպանության նախարարության տված արտոնագրով «Արմենիան Քափըր Փրոգրամ» ՓԲԸ-ին արտոնվել էր լրացուցիչ ուսումնասիրել և նպատակահարմարության դեպքում շահագործել Լոռվա մարզի Թումանյանի շրջանում գտնվող Թեղուտի պղնձամոլիբդենային հանքավայրը: Իսկ նախորդ տարվա վերջին ընկերության հետ պայմանագիրը կնքվել է:
Ո՞րն է եղել այն ուսումնասիրությունը, որի հիման վրա դա թույլ է տրվել:
Հիմնական «Արմենիան Քափըր Փրոգրամ» ընկերությունը 2005թ. կազմել և ՀՀ բնապահպանության նախարարություն փորձաքննության է հանձնել «Թեղուտի լեռնահարստացման կոմբինատի շրջակա միջավայրի վրա ազդեցության գնահատումը», իսկ 2006թ.` «Աշխատանքային նախագիծը»:
Նշված «Գնահատումը» բավական ծավալուն (152 էջ) մի փաստաթուղթ է, որը հիմք ընդունելով ՀՀ բնապահպանության նախարարությունը համաձայնություն է տվել: Սակայն նույնիսկ «անզեն» աչքով ակներև են նրանում առկա բազում կոպիտ սխալներ:
Բերենք օրինակներ`
Չնայած «գնահատման» տեքստում ասվում է, որ հանքավայրի առաջին հերթի շահագործման ընթացքում հատվելու է մոտ 127000 ծառ (տես` էջ 140 և 129), սակայն նույն փաստաթղթում բերված համապատասխան աղյուսակների հաշվարկներից պարզվում է, որ հատվելու է շուրջ 171000 ծառ, այսինքն` մոտ 44.000 ծառով ավելի, քան գրված է նույն փաստաթղթի տեքստային մասում: Ընկերությունը 44 հազար ծառ պակաս ցույց տալով, բերում է փայտանյութի նույն ծավալը, ինչ 127000 ծառի դեպքում էր` 60400 խմ: Այստեղ նույնպես տեքստում բերված տվյալները չեն համապատասխանում աղյուսակներին: Տեքստում նշված 60400-ի փոխարեն աղյուսակների գումարային հաշվարկը կազմում է 60859 խմ, այսինքն` 459-ով ավելի, քան տեքստում է:
Մեկ այլ զարհուրելի օրինակ.
Չնայած այդ նույն «գնահատման» մեջ տանձենին համարվում է հազվագյուտ ծառատեսակ, սակայն 36 սմ կոճղի տրամագծով 23 տանձենու (20 խմ բնափայտ) հատման վնասը գնահատվել է 23 հազար դրամ (Աղյուսակ 8.4.4, էջ 41): Այսինքն, յուրաքանչյուր ծառի հաշվով` 1000 դրամ, իսկ մեկ խմ տանձենու բնափայտի արժեքը` 1150 դրամ: Համեմատության համար ասենք, որ վառելափայտի մեկ խորանարդ մետրի շուկայական արժեքը այժմ կազմում է շուրջ 20.000 դրամ: Ինչպես տեսնում ենք, հազվագյուտ ու մեծ արժեք ներկայացնող ծառերի հատումից գոյացվելիք բնափայտի արժեքը անհամեմատ ցածր է գնահատվել, քան չորուկների բնափայտինն է:
Քննարկվող փաստաթղթերում ասվում է, որ շահագործվելիք տարածքում հազվագյուտ ծառատեսակներից առկա են ընկուզենի` 403, տանձենի` 1070, խնձորենի` 53333 ծառ, արժեքավոր ծառատեսակներից կաղնի` 9872, հաճարենի` 24382, լորենի` 1622, թխկի` 2756, սոճի` 6500 ծառ, սակայն ՀՀ բնապահպանության նախարարը այլ կարծիք ունի. «Բնապահպանության նախարար Վարդան Այվազյանի ասելով, եթե ինքը չի սխալվում, Թեղուտի անտառում չկան Կարմիր գրքում գրանցված ծառեր, չկա ընկուզենի, իսկ արժեքավոր ծառատեսակները քիչ են» (Հայոց աշխարհ՚, 22.11.2005թ.):
Տպավորություն է ստեղծվում, որ նախարարը` 55 հազար հազվագյուտ և 45 հազար արժեքավոր ծառերի ոչնչացումը առանձնապես կորուստ չի համարում: Բնապահպանության նախարարությունը` փոխանակ անկախ փորձաքննություն անցկացնելը, բավարարվում է նշված փաստաթղթին իմիջիայլոց ծանոթանալով և համաձայնություն տալիս:
Մի կողմ թողնելով ընկերության կողմից ներկայացրած նախագծում առկա օրինախախտումները, կեղծիքներն ու մյուս լուրջ թերությունները, անհրաժեշտ ենք համարում ասել, որ այս խնդրում գլխավոր մեղավորը ՀՀ համապատասխան բնագավառների հատուկ լիազորված պետական մարմիններն են:
Բուսական աշխարհից զատ զգալի հարված է հասցվում կենդանական աշխարհին (դա ի դեպ ընկերությունը չի էլ թաքցնում): Նույն փաստաթղթում կգրված է. «Նախկին ուսումնասիրությունների ժամանակ հայտնաբերվել է փոքրասիական տրիտոնի (Triturus vittatus) պոպուլացիա, որը միակն է հանրապետությունում և գրանցված է Հայաստանի Կարմիր գրքում: Հետազոտված տարածքում դիտարկված սողունների 10 տեսակներից երկուսը` Testudo graeca և Elaphe hohenackeri ընդգրկված են Հայաստանի Կարմիր գրքում: Հետագա ուսումնասիրությունների արդյունքում այդ ցուցակը լրացվեց և հետազոտվող տարածքում հանդիպող թռչունների տեսակների քանակությունը հասավ 86-ի: Դրանցից 7-ը ընդգրկված են Հայաստանի Կարմիր գրքում: Հետազոտված տարածքում, ըստ գրական տվյալների հանդիպում են կաթնասունների 55 տեսակներ, որոնցից 7-ը գրանցված են Հայաստանի Կարմիր գրքում, իսկ 14-ը նախատեսվում է ընդգրկել հաջորդ հրատարակության մեջ» (էջ 59-63):
Նշված 55 կաթնասուններից` ականջեղ ոզնին (Erinaceus auritus), լայնականջ ծալքաշուրթը (Tadarida terniotis), շեկ նապաստակը (Lepus europeus), կովկասյան ջրասամույրը (Lutra lutra meridionalis), գորշ արջը (Ursus arctos), անտառային կատուն (Felis silvestris caucasica), առաջավորասիական ընձառյուծը (Panthera pardus tullianus), լուսանը (Felis lynx) գրանցված են Հայաստանի Կարմիր գրքում (ՀՀ- ում հայտնաբերված են 84 տեսակի կաթնասուններ):
Մարդու առողջությունը ևս խիստ վտանգվում է` գաղտնիք չէ, որ ծանր մետաղները ունեն ավերիչ ազդեցություն օրգանիզմի վրա` սկսած մուտագեն և տերատոգեն ազդեցությունից` վերջացրած կենտրոնական նյարդային համակարգի, արյան համակարգի վրա ազդեցությամբ: Իսկ այդ ազդեցությունը ոչ ոք չի կարող բացառել` կապված թե’ քամու միջոցով տարածման (պոչամաբրի բարձրադիր գոտում գտնվելը նպաստում է դրան), և թե’ սննդային շղթաների միջոցով: Արտանետվող գազերի վտանգավոր ազդեցությունը ևս փաստված է: Իսկ թե ինչպես է Հայաստանում կատարվում այդ արտանետումների պաշտպանությունը կարելի է գուշակել աչքի առաջ ունենալով Ալավերդու օրինակը:
Վերջապես պետք է հաշվի առնել այն, որ մեր Երկրում գունավոր մետաղների հանքավայրերը, դժբախտաբար, հիմնականում գտնվում են անտառածածկ տարածքներում, երբ այդ անտառները հանդիսանում են հատուկ նշանակության անտառներ, և այդտեղ հատումները կտրականապես արգելված են:
Պետք է գիտակցել, որ Թեղուտի հանքավայրի շահագործմամբ հիմք է դրվելու նախադեպը չունեցող մի գործընթացի, որը կբերի Հայաստանի Հանրապետության անտառների բնաջնջման և լիովին վերացման:
Հայաստանի անտառների առանձին հատվածներ, ճիշտ է, հանքահանման հետևանքով վնասներ են կրել, սակայն մինչև օրս, թե’ ցարիզմի և թե’ խորհրդային իշխանության օրոք, չի եղել մի դեպք, որ հանքահանման տակ դրվի բնական անտառածածկ տարածքը:
Եթե գործընթացը չկասեցվի, ապա մեծ հավանականությամբ, մոտակա տարիներին սակավանտառ Հայաստանի Հանրապետությունը կդառնա անտառազուրկ, անապատացած երկիր:
Եկեք մեզ հարց տանք` իրո՞ք այս զոհողությունների իշխանությունները գնում են աշխատատեղեր ստեղծելու համար (ըստ ծրագրի առաջին յոթ տարում նախատեսվում է շուրջ 1100 աշխատատեղերի ստեղծում): Պետք է ասել, որ նույնիսկ այդ դեպքում ծրագիրը այնքան անհագ ընդերքի սպառում է նախատեսում, որ տարիներ անց Թեղուտի բնակչությունը ոչ միայն հանքարդյունաբերությամբ չի կարողանա զբաղվել, այլև գյուղարդյունաբերությունը, անասնապահությունը կդառնան անհնար: Պոչամբարների կառուցումը, հողերի էռոզիան, ջրային համակարգի աղտոտումը (Շնող գետը իր վտակներով) հանգեցնում է մարդու կողմից բնության անթույլատրելի քայքայման, ամբողջը` այս պահի եկամուտի համար:
Ի՞նչ պիտի ասենք մեր զավակներին, երբ նրանք մեզ հարց տան` իսկ դուք ուր էիք, երբ Թումանյանի երգած գողտրիկ բնությունը ավիրում էին:
Տարածաշրջանում այլընտրանքային զարգացման ուղի կարող էր լինել զբոսաշրջության զարգացումը: Այդպիսի իրական սաղարթախիտ լեռներ Հայկաստանում գրեթե չկան: Ինչու՞ փոխարենը չնպասետել զբոսաշրջության զարգացմանը` ներդրումներն էլ ուղղել տարածաշրջանի ճանապարհների, ենթակառույցների զարգացմանը:
Դժվար է միանշանակ պնդել, բայց հասունանում է կարծիք, որ այս ամենը մի ծրագիր է, որում
Khosrov Reserve
Хосровский Заповедник
Խոսրովի Արգելոց
