???

Չգիտեմ, ինչից սկսեմ Ջուղայից?, թե էլի հետ գնանք: Հա երևի էլի հետ գնանք, մի քիչ, շատ չէ ու հասնենք 300-ական թվականները: Ու այդ տարիներին կտեսնենք, որ աշխարհի «ամենամարդասեր» կրոնը Հայաստանում տարածելու համար «մեր սրբերը» ավիրում են մեր մշակույթը ու արվեստը, ամբողջը ավերակ են դարձնում, թե իբր դրանք հեթանոս են և պետք է ավիրվեն , որ տեղը նորը, ավելի լավը, քրիստոնեականը կառուցեն:
Այստեղ «տեղը» բառը պետք է հասկանալ բառացիորեն, որովհետև եկեղեցիների մեծ մասի հիմքում ժամանակակից հնագետները գտնում են հեթանոս տաճարների հիմքեր: Հա.մի բան էլ կա. Էն ժամանակ, երբ որ կառուցում էին , ասում էին այսինչ կամ այնինչ սուրբը “երազներումս եկավ և ասացին, որ այսինչ տեղում կառուցեք եկեղեցի”: Ու զարմանալիորեն այդ երազային սրբերը միշտ մատնանշում էին հեթանոս տաճարների և սրբավայրերի տեղերը: Ու հիմա, ոչ մեկի համար էլ գաղտնիք չէ,որ այդ նույն եկեղեցիները կառուցվում էին հեթանոսական տաճարների քարերով:Այդ մեկը, սրբերը թույլ էին տալիս, դա սրբապղծություն չէր:
Եվ հիմա ոչ-ոք չի կարող ասել, թե ինչքան սրբավայրեր են ավիրվել, թե ինչքան գիր ու գրականություն է ավիրվել ու ինչքան արձաններ են ավիրվել:
Հիմա, երբ որ մեկ երկու հատ գտնում ենք` ուրախանում ենք, հպարտանում ենք, ամբողջ աշխարհին ցույց ենք տալիս, թե տեսեք ինչեր ունենք: Իսկ ինչ-որ մեկը կարող է հաշվել, թե ինչքան կարող էինք ունենալ, եթե չավիրվեր, չքանդվեր, այլ , պահելով հինը, ստեղծվեր Նորը, ախր , որ ասեմ, հայը չէր կարող պահելով ստեղծել, սուտ կլիներ, շատ լավ էլ կարող էր, Բայց...
Ինչ որ է , անցան դարեր և հայը ստեղծեց նոր գիր ու գրականություն, նոր ճարտարապետություն, նոր նկարչություն, նոր երաժշտություն մի խոսքով ստեղծեծ նորը:
Ու մեկ էլ եկան արաբները, սելջուկները, թուրքերը , չգիտեմ , որ զահր ու զիբիլ ազգերը ու սկսեցին ավերել ու ավերել, սրանք քանդում ու վառում էին , հայը նորից ստեղծում էր և այդ վիճակը շարունակվում է մինչև հիմա:Չգիտեմ, ինչու ?...
Բայց զարմանալիորեն 300-ականների ավիրումներից հետո հայը կորցրեց իրեն պաշտպանելու ունակությունը:
300 000 մ­2 Հայաստանից մնացել է 30.000 մ2 –ին:
Անցնենք Ջուղային: Շահ- Աբասը ավիրեց, կոտորեց, թալանեց, բայց գերեզմաններին ձեռք չտվեց: Էլի այդքանից էլ ենք շնորհակալ: Հետո էլի այդ տարածքները չկարողացանք պահել ու եկան ազերի անունով թուրքերը ու սկսեցին քար ու քանդ անել գերեզեմանները: Եվ, եթե իրականությանը նայենք ճիշտ, կտեսնենք , որ շատ ճիշտ են արել: Ինչ է , մեզ թվում էր , թե նրանք կպահեն մեր եկեղեցիները ու խաչքարերը?,որ մենք էլ ասեյինք , թե տեսեք այնտեղ իմ պապերն են թաաղված, ուրեմն դրանք իմ տարածքներն են, ետ տվեք: Երբե'ք :
Շատ խելացի էլ վարվել են, հիմա հայերը, որ իրենց էլ ճղեն, չեն կարող ապացուցել, որ դրանք մեր տարածքներն են : Այստեղ ավելորդ չէ նշել, որ ամբողջ «քաղաքակիրթ» աշխարհը թքած ունի այն մեր մոտ եղած խաչքարերի ու եկեղեցիների ֆոտոների վրա:
Այն ժամանակ Նժդեհը մի քանի հրանոթ ու մի քանի հարյուր զինվոր էր ուզում, որ Նախիջևանը վերցնի, բայց մեր կառավարութունը «չկարողացավ» 2-3 հրանոթ տալ Նժդեհին, և ուրեմն պետք է նշել, որ թուրքերը նվեր են ստացել ու իրենց նվերի հետ վարվում են այնպես, ինչպես ուզում են: Գոնե հիմա հայերը հասկանան, որ եվրոպական արժեքներ , համամարդկային մշակույթ, եվրոդատարան, քաղաքակիրթ մարդկություն, յունեսկո ու էլ չգիտեմ նման ինչեր, բոլորը սուտ են , հեքիաթներն են, միֆ են: Նույնն է թուրքիայի տարածքում, մի քանի տարի հետո թուքերը կարող են ասել, որ թուրքիայի տարածքում ոչ մի հայկական հուշարձան չկա, հետևաբար այստեղ հայեր չեն ապրել, իսկ եթե հայեր չեն ապրել, ցեղասպանությունն էլ հայերի հորինածն է : Չպետք է մոռանանք, որ Եվրոպան իր գիրկը բացել է ու Թուրքիային ասում է արի' , դու քաղաքակիրթ էս, դու զարգացած ես, դու հայերին չես կոտորել:
Լավ : Դա արդեն ուրիշ թեմա է :
Հիմա էլ սկսենք խոսել Հայաստանից, ավելի ճիշտ Թեղուտից: Մեր պապերի երազած անկախ Հայաստանի կառավարությունը որոշել է , որ պետք է այդ տարածքները անապատանցնի (Երևի մտածում են , որ Հայաստանը շատ կանաչ է և վատ չէր լինի, որ տեղ տեղ դեղին լինի` անապատ, բազմազանության համար) Իսկ այնտեղ եղած հուշարձանները և դամբարանները կուսումնասիրվեն և անհրաժեշտության դեպքում կտեղափոխվեն: Ասում են եվրոպական պրակտիկայում ընդունված երևույ թ է (իսկ ես ասումեմ թքած ունեմ ,եվրոպական պրակտիկայի վրա) Ասում են բրոնզեդարյան դամբարանադաշտերը կուսումնասիրվեն , արժեքավոր իրերը կտեղափոխվեն թանգարան, իսկ մնացածը իրենից արժեք չի ներկայացնում:
Իհարկե, մեր շատ սիրելի կառավարությունը և հուշարձանների պահպանման կոմիտեն շատ ճիշտ լուծում են գրել, բա ոնց, եկեք քանդենք մեր պապերի հուշարձանները , ավիրենք բնությունը, չէ որ մեր կառավարությունը դրանից կհարստանա, իսկ իր կողքի գյուղերի մի քանի բնակիչ աղքատավարձ կստանա:
Բայց ես ուզում եմ մի ուրիշ բանի մասին խոսել, ավելի ճիշտ, բրոնզեդարյա դամբարանների:Կուզենայի իմանալ, ով? Է այն հնագետը և ով է իրեն իրավունք տվել, որ գրի , թե իբր հանքավայրի տարածքում կան մի քանի բրոնզեդարյան դամբարաններ, որոնք իրենցից արժեք չեն ներկայացնում (Արժեք դուք չեք ներկայացնում, պարոնայք , տգետներ և այդ դամբարաններում եղած «արժեք չներկայացնող» ոսկորն էլ չեմ փոխի Ձեր պես հարազատների հետ)
Հիմա ուզում ենք Ձայն բարձրացնենք, աղաղակենք, թե տեսեք ազերինը քանդում են իմ պապերի գերեզմանները:
Բա եկեք, մի հատ մտածենք, իսկ մենք ինչ ենք անում: Մենք անում ենք այն նույնը, ինչ –որ ազերիները ք ա ն դ ու մ ե ն ք մ ե ր պ ա պ ե ր ի գ ե ր ե զ մ ա ն ն ե ր ը:
Մեր հնագետները ուսումնասիրել են և մի փաստաթուղթ են կազմել, որ մենք կարող ենք քանդել այդ գերեզմանները:
Սիրելի տգետներ, ուրեմն, իմացեք, որ ազերինելն էլ են ուսումնասիրել և փաստաթուղթ են կազմել, որ տարածքում կան 13-16 րդ դարերի գերեզմանատուն ,որը իրենից պատմական և մշակութային որ մի արժեք չի ներկայացնում և հետևաբար կարելի է քանդել` տեղը հրաձգարան կառուցել:
Եվ իհարկե կասեն,
Ձեր ասածը, սիրելի հայեր, որ մի արժեք չունի և շատ արդարացիորեն մեզ խորհուրդ կտան, որ եթե մենք պապերի գերեզման հարգող ենք,ուրեմը հարգենք մեր տարածքում եղածը` և ոչ թե ուրիշների տարածքում եղածը:
Ախր մի հատ թերթեք պատմությունը և տեսեք, որ պարսիկները, երբ գրավել են Հայաստանը քանդել են մեր արքաների գերեզմանները և տարել են նրանց «արժեք չներկայացնող» ոսկորները : Իսկ մեր սպարապետնեը ամեն գնով փորձել են «անարժեք» որկորները հետ բերեն:
Եվ վերջապես, ով է որոշել, որ պարսիկ Գրիգոր Լուսավորչի կամ որևէ քրիստոնեական սրբի որսկորն ավելին արժի, քան թե Բրոնզե դարում ապրած իմ պապի ոսկորը: Համենայն դեպս իմ համար սրբությունը չի որոշվում կրոնով կամ դարով:
Կամ էլ «Եվրոպական պրակտիկայում» ընդունված հուշարձանների տեղափոխման հաևցը: Դե որ, էդպես է , վաղը մեր կառավարությունը որոշում կընդունի , որ ասենք Նորավանքը , Գառնին, Հռիփսիմեն կամ Գանձասարը հեռու են գտնվում, և քանի որ, հեռու են ու այնտեղ գնալը դժվար է , եկեք, Երևանին մոտ մի տեղ հատկացնենք, և «եվրոպական պրակտիկայում» ընդունված ձևերով տեղափոխենք, որպեսզի բոլորը մի տեղ լինեն: Կամ էլ ավելին ասեմ, այ պարոններ, մի հատ նայեք աշխարհի քարտեզին, տեսեք օվկիանոսներում ցրված ինչքան մանր մունր Հայաստանի չափ կամ էլ Հայաստանից մի քիչ փոքր կղզիներ կան, որոնք պատկանում են զարգացած եվրոպական պետություններին կամ ամերիկային: Եկեք, օրինակի համար, ասենք, Պարոն Ֆրանսիա, էդ քո ունեցած անմարդաբնակ կղզիներից մի երկու հատ տուր, էս մեր անտեր Հայաստան կոչվածը վերցրա քեզ, էնտեղ լիքը հանքեր կան, առեք ու ձեր համար շահագործեք: Հա ասենք մի երկու եկեղեցու ու խաչքարի համար էլ միքիչ փող տվեք, քարերւ համարակալենք ու տանենք էդ մեր կղզիների վրա վերահավաքենք: Մի երկու ավտո էլ հող կտանենք ու էնտեղ մեր համար սիրուն Մասիս կսարքնենք, ոչինչ որ բարձր չի լինի, ձյուն չի լինի: Դրա փոխարեն չենք ունենա թուրքերի ու վրացիների նման հարևաններ ու մեր համար բանան ուտելով կապրենք, ինչ վատ է որ: Կայֆ~
Էհ, ինչ ասեմ, եթե ուզում եք, կարող եմ էլի նման խորհուրդներ տամ:
Ժողովուրդնա մեղք:
Չգիտի , որ կողմ գնա: Մի կողմում իրա սուս ու փուս պապերն են, իսկ մյուս կողմում ներկան` սուտ խոստումներով:, մի քանի գրոշներով, որոնցով գոնե մի 20-25 տարի կկարողանա հաց առնել: Էս մեր ջահելների մի շատ փոքր մասն էլ ըտենց շվարած կանգնած, չգիտի դրսի պապերի համար պայքարի, թե ներսի: Իսկ իրականում ամենինչ կրկնվել է :
Քանդվելու է, ավիրվելու է, վառվելու է:
Ու էս մեր ժողովուրդը պետք է սկսի նորից վանք ու տաճար կառուցի, անտառ տնկի, խաչքար քանդակի, գիրք գրի, որ հետո նորից հայտնվեն ինչ-որները ու էս ստեղծածն էլ քանդեն, մեկը քանդի, մյուսը սարքի, քանդի-սարքի, քանդի-սարքի քանդի-սարքի քանդի-սարքի քանդի-սարքի քանդի-սարքի քանդի-սարքի քանդի-սարքի քանդի-սարքի քանդի-սարքի քանդի-սարքի, սարքի սարքի սարքի~:


Քանդակագործ Հարություն~~~